211- CUMHURİYETİMİZİN İLAN EDİLİŞİ!

Ahmet AVCI                                                                   

İZMİR 29 EKİM 2013

           CUMHURİYETİMİZİN İLAN EDİLİŞİ

“Bütün millet emin ve müsterih olsun ki, Devrimi yapanlar, karşı güçleri, çıktıkları noktada imha edecek, kudret, kabiliyet ve tedbire sahiptirler”

Gazi Mustafa Kemal

          Cumhuriyete giden süreçte; Ulusal Kurtuluş Savaşı başarı ile sonuçlanmış, Saltanat kaldırılmış ve Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. Osmanlı Devletinin kabul ettiği Mondros Mütarekesi ve Sevr Barış Antlaşması, tarihin çöplüğüne gömülmüştür.

          Böylece, 1919–1923 yılları arasında, elde edilen Askeri ve Siyasi alandaki bu başarılardan sonra Türk Devleti yeni bir döneme girmiştir.

          BU, ARTIK “BARIŞ DÖNEMİDİR”.

          Türk Ulusunun bu yeni barış döneminde, Modern ve Çağdaş ölçülerde, KALKINMASI gerekiyordu. Bunun için de Türk Devleti; modern, çağdaş, laik bir yapıya kavuşmalıydı.

         Kurtuluş Savaşının kazanılması ve barışın sağlanması; Türk Ulusu’nun yeni bir devlet ve yaşama sistemine kavuşması ortamını hazırlamıştır.

          Mustafa Kemal Paşa’nın öncelikli amacı: “Her bakımdan tam bağımsız bir devleti, tüm kurumlarıyla yaşama geçirmekti.”

          Mustafa Kemal Paşa için ikinci önemli iş: “Ulusun sahip olduğu egemenliğin sınırsız bir biçimde kullanabilmesi, ona ortak başka hiçbir güç kabul edilmemesidir.”

          Ulusal Kurtuluş Savaşını; MÜDAFAA-İ HUKUKÇULAR VE KUVAY-I MİLLİYECİLER başlatmış, TBMM de; ülkemizin ve savaşın yönetimini üstlenmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, “kayıtsız-şartsız” egemenliğe sahip Türk Ulusunu temsil eden tek makam olmalıydı. Ama bilindiği gibi, binlerce yıl Monarşik rejimlerde yaşamış bir halka ve onu temsil edenlere, bu gerçeği belletmek gerekti.

Ulusal egemenlik ilkesi, iyice yerleştikten sonra, demokrasinin gereği olan çoğulculuğa geçilebilirdi.

          Ama 1922 yılı sonbaharında, zaferi kazanan TBMM’nin bir bunalıma doğru sürüklendiğini görmekteyiz. Kişisel bazı önemli çekişmeleri bir yana bırakırsak, bunun nedenini de şöyle açıklayabiliriz: TBMM ile kurulan rejim henüz tam bir ‘KİMLİĞE’ kavuşmamıştır.

‘KURTULUŞ’TA fikir bir birliği içinde olan TBMM, ‘KURULUŞ’TA duraksamıştı

Bu bunalımın nedeni bir geçiş dönemi içinde bulunulmasıyla açıklanabilir.

TBMM ile kurulan rejimi gözden geçirelim: Bilindiği gibi, bu rejimde egemenlik kayıtsız-şartsız ulusundur. Seçimle iş başına gelen TBMM, ulus adına egemenlik hakkını kullanır. Ama biliyoruz ki; 23 Nisan 1920’de bu esas üzerine kurulan devletin bir BAŞKANI yoktur. Gerçi; TBMM’nin Başkanı vardır; ama O, devletin değil bir kurumun başkanıdır. Oysa hiçbir devlet başkansız yaşayamaz. Devleti temsil edecek, yürütme gücüne yön verecek, yasaları yürürlüğe sokacak, ulusun birliğini simgeleyecek bir MAKAM’A her devlette ihtiyaç vardır.

Saltanat kaldırılıncaya dek, pek çok kişi, bu arada önemli sayıda milletvekili için padişah devletin doğal başkanı idi. Hatta TBMM başlıca amaçlarından biri olarak “padişahı kurtarmayı” benimsenmişti.

Ulusal egemenlikle bağdaşmasa da Saltanat varlığını sürdürürken, bir devlet başkanı sorunundan söz etmek yersiz gibi görülüyordu.

Mustafa Kemal Paşa, TBMM Başkanı, sonra da aynı zamanda Başkomutan olarak bir tür devlet başkanı gibi davranıp, bu boşluğu doldurmayı başarabiliyordu. Ama her şeye karşın O, bir Devlet Başkanı değildi. Özellikle saltanatın kaldırılmasından sonra, bu boşluk iyice bir sorun haline geldi.

Bir yandan Lozan’da barış görüşmeleri sürerken, bir yandan da rejimin içinde belli bazı aksamalar göze çarpmaya başlamıştı.

          CUMHURİYETİ HAZIRLAYAN OLAYLAR:

          Saltanatın kaldırılmasından Cumhuriyetin ilanına kadar geçen bir yıl, çok önemli siyasal gelişmelerle doludur.

          Başkomutan ve yakın çevresi, kazanılan büyük zaferin siyasal alandaki ürünlerini almak için var güçleriyle çalışırlarken, savaş bittiği için rahatlamış olan TBMM’de güçlü bir muhalefet belirmeye başlamıştı. Gazi’ye karşı olan, ama bunu tam olarak ifade edemeyen pek çok İkinci Grup milletvekili, şimdi, özellikle Halife ve Saltanat yanlısı önemli kimi İstanbul gazetelerinin de desteği ile amansız bir mücadeleye girişmişlerdi.

          Bu muhalefetin ana düşüncesi şu idi: Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın işi bitmişti. Askerlik sanatının gereğini yerine getirmiş ve yurdu kurtarmıştır. O’nun artık yapabileceği bir şey kalmamıştır. Bir köşeye çekilmeli; politikaya karışmamalıdır.

          Bu düşünceye sahip olanlar arasında, öyle aşırı ve insafsız düşünenler vardı ki; bunlar Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın bir daha milletvekili seçilip, MİLLETVEKİLİ OLMAMASI için yasa önergesi bile hazırlamışlardı.

          2 Aralık 1922’de Mecliste görüşülen bu önergede; “Milletvekili adayı olacakların, Türkiye’nin o günkü sınırları içinde doğmak ya da belli bir yerde en aşağı beş yıl sürekli oturmuş bulunmak koşulunu taşımalarını öngörmüşlerdi.  (Erzurum milletvekili Süleyman Necati, Mersin milletvekili Selahattin ve Canik Milletvekili Emin)

          Doğrudan Mustafa Kemal'in kişiliğine yöneltilmiş, bu akılsızca önergeye, Mustafa Kemal Paşa, gerekli yanıtı vermiştir…

Ancak olay gerçekten acı, hüzünlü ve üzücüdür. Ve Devrim Tarihinin en önemli olaylarındandır. Çünkü O’nun karşısında bulunanların, yalnız kişisel nedenlerle davrandıklarını göstermektedirler.

          Öneri hemen reddedilmiş, ancak bu olay, Gazi’ye karşı olanların ne kadar ileri gidebileceklerini göstermiştir.

          Bu kanun önerisi iki bakımdan Mustafa Kemal’in işine yaramıştır:

          Birincisi; Meclis çoğunluğu bu önergeyi verenleri lanetlemiş; ayrıca yurt içinde O’na duyulan bağlılık, çok daha artmış, kendisine binlerce telgraf gelmiştir, Ankara pek çok illerden gelenlerle dolup taşmıştır.

          İkincisi; Mustafa Kemal’in, devrimleri yürütmek için, güçlü bir siyasal kadroya ihtiyaç olduğunu kesin biçimde anlamasıdır.

          Gerçekten, Gazi’ye karşı muhalefet, O’nun kurulu düzeni değiştirme amacına sahip bulunmasından kaynaklanmaktaydı. Özellikle Saltanatın kaldırılmasından sonra ‘Rejim’in nasıl bir nitelik alacağı tartılıyordu.

          Oysa Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kendine çizdiği stratejinin yalnızca ilk evresinin kapandığını biliyordu.

          O’nu yeni görevler bekliyordu:

          Kurtarılan yurt; Kalkınmaya, gelişmeye, ilerlemeye muhtaçtı.

          Yüzlerce yıl denenmiş modellerle bu hedefe ulaşılamazdı.

          Mustafa Kemal Paşa, kendisine bilinçli ya da bilinçsiz bağlı bir avuç aydınla bu yeni mücadelesini yürütecek ve hedeflerini halka benimseyecekti.

          Bu amaçla Başkomutanın zaferden sonra, yurt içinde yolculuklara çıktı. Her gittiği yerde “ulusal egemenliğin” öneminden, “çağdaşlaşmak” gereğinden söz ediyordu.

          Anlaşılıyor ki; O, halka, bir siyasal kültür aşılamak istiyordu.

          Gazi, bu yolculuklarda yaptığı konuşmalarla DEVRİM dönemini başlattığını ortaya koymuştur.

          Seçimlerin yenilenmesi

          Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, kurulduğu günden başlayarak, “KURTULUŞ” için her türlü özveriyi göstermiştir. İlk Meclisimizin üyeleri, bugünkü ölçülerimize göre “yoksulluk” sınırı içinde yaşamış sayılırlar. Böylesine özverili ve maddi çıkarlardan uzak bir siyasal kadroyu Ülkemiz şimdiye dek görmemiştir.

          Milletvekillerinin, ister Birinci Gruba, ister İkinci Gruba mensup olsunlar, yaşamsal konularda nasıl bir araya geldikleri, buna karşılık düşünce ve söz özgürlüğüne nerede ise sınırsız denecek ölçüde sahip çıktıkları görülür.

          İçinde siyasal parti bulunmamasına karşın, büyük olasılıkla en özgür havanın egemen olduğu, parlamentolarımızdan biridir ilk Meclisimiz.

          Gerçi bu meclis içinde, yukarıda örneğini verdiğimiz, nitelikte garip huylular da yok değildi. Bu da doğaldır. Önemli olan bu garip huylular zarar vermeye başlayınca, sağduyulu çoğunluğun, onları engellemesidir. İlk meclisimiz bunu başarabilmiştir.

          Büyük Zaferin kazanılması ve ardından Saltanatın kaldırılması dolayısı ile siyasal bakımdan bölünmeye başlayan ve iyice yorulan Birinci Dönem TBMM, 1 Nisan 1923 günü çalışmalarını sona erdirerek, yeni seçimlerin yapılmasını kararlaştırdı.

          Böylece, Türk Parlamento tarihinin en onurlu görevini yerine getiren bu Meclisimizin siyasal yaşamı kapandı.

          Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi)

23 Nisan 1920’de açılan TBMM’de siyasi partilere dayalı gruplar yoktu. Bu mecliste, tüm Milletvekillerinin tek bir amacı vardı. O da Misak-ı Milli’yi gerçekleştirmekti. Milletvekillerinin tamamı Sivas Kongresinde kurulan; ”Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti”nin üyesi idiler.

          Eylül 1920’de ilk Anayasa metni hazırlanma çalışmaları başlayınca, mecliste bir takım gruplaşmalar görüldü. Mustafa Kemal’in çevresinde toplananlara; Birinci Grup, bu grubun karşısında olanlara da İkinci Grup denildi.

          Saltanatın kaldırılmasından sonra; İkinci Grubun üye sayısı ve gücü arttı.

          Kazanılan zaferden sonra, Mustafa Kemal, tüm yenilik ve atılım hareketlerinin birer birer uygulama alanına geçirilmesini istiyordu. Bu devrim ve yeniliklerin hızla ve istenilen biçimde yerleşmesi için güçlü bir siyasi kadroya ihtiyaç vardı. Bu yüzden disiplinli bir parti kurma gereği duyuldu.

          6 Aralık 1922’de, o güne kadar “Birinci Grup” ya da “ Müdafaa-i Hukuk Grubu” denilen ve yalnız meclis içinde çalışan, üyeleri arasında tam bir anlaşma olmayan kuruluşun ortadan kaldırılarak, yerine “Halk Fırkası” adlı bir siyasal parti kurulacağı bildirildi.

           1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesine karar verdikten ve yeni seçimden sonra; 9 Eylül 1923’te: Halk Fırkası Tüzüğü, Meclis grubunda kabul edildi.  Anadolu ve Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti’nin yerini; Halk Fırkası (Cumhuriyet Halk Partisi) aldı. 11 Eylül’de yeni Partinin Genel Başkanlığına Mustafa Kemal seçildi. Böylece; kadro sorununun çözülmesinde önemli bir adım atıldı. Parti, ilerici kişilerin mücadele aracı olacaktı. Mecliste kesin çoğunluk Halk Fırkasının elinde idi. Zaten başka parti de yoktu.

          Siyaset alanında yükselmek isteyen herkes, düşüncesi ne olursa olsun, Mustafa Kemal’e hoş gözükerek Halk fırkası yandaşı olmuştu.

          Mecliste, ilk Mecliste olduğu gibi fazla tutucu yoktu. Ancak, Mustafa Kemal’in karşısında olanlar, önemli bir sayıda idiler. Bunlar özellikle Lozan Barışını eleştirerek Rauf Bey’in çevresinde toplanıyorlardı. Siyasal hırslarını yitirmemiş İttihat ve Terakki Partisi eski üyeleri de onlara katılmışlardı.

          Gazi Mustafa Kemal; yapmayı düşündüğü büyük yenilikleri ve uygulanmasını istediği tüm ilkeleri, Partisinin Programına koymuştur. Partinin Programı Hükümet Programı olarak uygulanmış ve halka benimsetilmiştir.

          Cumhuriyete giden yol…

          22 EYLÜL EY1923’te Mustafa Kemal, yabancı bir gazeteciye verdiği demeçte ilk kez, ”Cumhuriyet” sözcüğünü kullandı.

          Mustafa Kemal’in yanında, O’na gerçekten inanan bir avuç arkadaşı vardı. Bir de olayları “en güçlü”nün arkasında izlemek isteyen fırsatçı politikacılar.

          TBMM kurulduğu zaman yeni devletin bir başkanı yoktu. Padişah sözde tanınıyordu. Buna rağmen Mustafa Kemal, ustaca yollarla ve olayların gelişmesi ile Padişah’la Meclisi karşı karşıya getirmişti. Yeni devletin başkanlığına ilişkin önemli işlerini de TBMM’nin başı olarak, kendisi yerine getiriyordu.

          Saltanat kaldırılınca, devlet biçiminin ne olacağı üzerinde tartışmalar başladı. Ulusal egemenliğe sahip olan TBMM’nin yapısı nasıl bir devlet biçimi gösteriyordu? Özellikle tutucular, Halifenin durumunu güçlendirerek, onu bir çeşit ”Devlet Başkanı” olarak tanımak istiyorlardı.

          Bu gerçekleşirse Saltanat da geri gelecek demekti.

         Bu ihtimalin gerçekleşmesini engellemek için Devletin, bir ‘Cumhuriyet’ olması gerekiyordu. Devletin başı Cumhurbaşkanı olursa, saltanatçıların istedikleri önlenebilirdi.

         Zaten kurulduğu andan itibaren yeni devletin yapısı Cumhuriyete benziyordu. Bütün sorun birkaç ayrıntıyı düzenlemekti. Fakat birçok aydın “Cumhuriyet” Sözcüğünden ürküyordu.

         Bunlar ulusal egemenliğe sahip TBMM’nin başı olarak halifeyi görmek istiyorlardı. Bu da Ulusal Egemenlik ilkesiyle bağdaşmazdı.

           CUMHURİYET İLAN EDİLMEDEN ÖNCE YAŞANAN GELİŞMELER:

          14 Ocak 1923’te Mustafa Kemal kuracağı parti hakkında temaslar yapmak, aydınları yoklamak ve Orduyu denetlemek, halkın dertlerini yakından incelemek için uzun bir Yurt gezisine çıktı.

          Aynı gün; Atatürk’ün Annesi Zübeyde Hanım, İzmir’de öldü.

          Mustafa Kemal’in yurt gezisine çıkışını fırsat bilen muhalifler; 15 Ocak’ta Afyonkarahisar Mebusu Hoca şükrü imzasıyla ”Hilafet-i İslamiye ve Büyük Millet Meclisi” adlı bir broşür yayımladılar. Hilafet kurumunun korunmasını istediler. Ana fikir: ” Halife Meclisin, Meclis Halifenindir”  idi.

          Mustafa Kemal verdiği yanıtta; ”Meclisin Halife’ye değil, millete ait olduğunu, Hilafetin dinle ilgisi olmadığını kendisi öldürülmedikçe başlattığı Devrim ve ilerlemenin durdurulamayacağını” açıkladı.

          16/17 Ocak’ta Mustafa Kemal İzmit’te gazetecilerle basın toplantısı yaptı. Türk Devriminin gelecekteki yapısını anlattı. Kendisine karşı olan İstanbul gazetelerini, Devrim ilkeleri doğrultusunda aydınlatmaya çalıştı. Ne yazık ki bu çabaları tam anlamı ile yararlı olamadı

          18 Ocak’ta Halkla sohbet toplantısı yaptı, konuşmasında: “Bütün millet emin ve müsterih olsun ki, Devrimi yapanlar, karşı güçleri, çıktıkları noktada imha edecek, kudret, kabiliyet ve tedbire sahiptirler” dedi.

          Bu gezi boyunca; yapmak istediği devrimleri anlattı.

          27 Ocak’ta İzmir’e ulaştı. Aynı gün annesinin mezarını ziyaret ve yaptığı konuşma: “Burada yatan validem, zulmün, cebrin bütün milleti felaket uçurumuna götüren bir keyfi yönetimin kurbanı olmuştur. Bu kadar kan dökerek, milletin elde ettiği hâkimiyetin muhafaza ve müdafaası için gerekirse validemin yanına gitmekte asla tereddüt etmeyeceğim. Milli egemenlik uğrunda canımı vermek, benim için vicdan ve namus borcu olsun.” dedi

          29 Ocak’ta Mustafa Kemal Latife Hanımla evlendi.

          7 Şubat’ta Balıkesir’de; sonradan Paşa Camisi adını alacak olan, Zağnos Paşa camisinin minberinde halka hitap etmiştir: “Hutbelerin halkın anlamayacağı bir dilde olması ve onların da bugünkü icaplar ve ihtiyaçlarımıza temas etmemesi, Halife ve Padişah namını taşıyan müstebitlerin arkasından köle gitmeye mecbur etmek içindi. Hutbeden maksat, halkın aydınlatılması ve bilgilendirilmesidir, başka bir şey değildir. Yüz, iki yüz, hatta bin yıl önceki hutbeleri okumak, insanları cehalet ve gaflet içinde bırakmak demektir.”

           17 Şubat’ta İzmir’de “Türkiye İktisat Kongresini” açtı. Bu kongrede, ulusal ekonomiye ilişkin ortak hedefler saptandı.

          18 Şubat’ta Gece Latife Hanımla birlikte Ankara’ya hareket edildi.

          21 Şubat 1923’te Mecliste: Lozan Konferansının ele alındığı gizli oturumlara başlandı. Toplantılar, zaman zaman sert itham ve tartışmalara sahne oldu.

          27 Mart 1923’te Trabzon Milletvekili Ali Şükrü Bey, Çankaya Muhafız Komutanı Topal Osman Ağa’nın adamlarınca öldürüldü.

          Bu olay mecliste, büyük tepkiye yol açtı. Topal Osman güvenlik kuvvetleriyle girdiği çatışmada öldürüldü. Meclis önünde asılarak teşhir edildi. Ancak Meclisin tepkisi yine de dinmedi.     

          Tüm bu yoğun faaliyetler içinde, Mustafa Kemal; geleneksel devlete karşı henüz açıkça hücuma geçmemişti. Ancak konuştuklarından çıkan anlamlar, gelecek için pek ilerici görünmekteydi. Bu işaretler Devrim karşısında olanları bunaltıyor ve onları daha fazla çabaya zorluyordu.

          Mustafa Kemal, DEVRİM atılımlarının yürütülmesi için yukarıda belirttiğim gibi, TBMM’nin yenilenmesi gerektiğini düşünüyordu. İlk Meclis Kurtuluş Savaşını yönetmiş, ama tarihsel görevini de bitirmişti, yıpranmıştı.

          Yeni ve dinç bir Meclisle işlerin yürütülmesi gerekiyordu.

          16 Nisan 1923’te TBMM’nin birinci dönem çalışmaları sona erdi.

          23 Nisan 1923’te Lozan Konferansı yeniden başladı.

          10 Temmuz 1923’te Fener Rum Patriği Metaksakis, Yunanistan’a kaçtı.

          24 Temmuz 1923’te Lozan Anlaşması imzalandı. Böylece Mustafa Kemal'in durumu daha da pekişti.

          Ancak İsmet Paşa ile arasındaki anlaşmazlık yüzünden Vekiller Kurulu Başkanı Rauf Bey görevinden çekildi. Yerine Ali Fethi (OKYAR) Bey getirildi. (13.8.1923).

          Rauf Bey, bundan sonra Mustafa Kemal’in karşısına çıkacak, istemediği halde Devrimi istemeyenlerin önderi durumuna getirilecektir.

          Seçimler sonucunda yeni Meclis (2’nci TBMM) 11 Ağustos 1923’te açıldı.

          11 Ağustosta toplanan yeni meclis, zaten Mustafa Kemal’in hazırlıklarını tamamladığı, yakında resmileşecek partiyi destekleyenlerin çoğunluğundan oluşmuştur.

          23 Ağustos 1923’te Lozan Barış antlaşması onaylandı.

          İtilaf Devletleri tarafından Boşaltılan İstanbul, Türk Orduları tarafından teslim alındı. (6 Ekim 1923)

          13 Ekim 1923’te Ankara Başkent oldu.

          26 Ekim’de Ankara’da “Hükümet bunalımı” başladı.

           

           CUMHURİYETİN İLAN EDİLMESİ: 29 EKİM 1923

          Cumhuriyet’in İlanını Geciktiren Nedenler:

1.     Birinci TBMM döneminde öncelikle  “Ulusal Bağımsızlığın”  esas alınması.

2.    TBMM içerisinde, çeşitli gruplar arasında, birlik olmaması.

3.    Saltanatın kaldırılmasından sonra, tepki ve muhalefetin artması.

Cumhuriyet’in ilanını zorunlu kılan nedenler:

1.  Rejim tartışmalarının önlenmek istenmesi.

2.    Meclis hükümeti sisteminin, hükümet kurmayı zorlaştırması.

3.    Devlet Başkanlığı sorununun, çözülmek istenmesi.

         

       CUMHURİYETİN İLANI: 

Ocak 1921’de yayımlanan ANAYASA, adı konulmamış bir Cumhuriyet Anayasasıdır.

          2 Ekim’de İşgalci kuvvetlerin İstanbul’dan ayrılmaları ve 6 Ekim 1923’te Türk Ordusunun İstanbul’a girmesinden sonra, geriye yeni bir rejimin adının konulması kalmış, bu ad da bir yerde zorunluluk olmuştu.

          O zamana kadar, TBMM’de Meclis Hükümeti Sistemi yürürlükte idi. Buna göre, kurulacak her hükümetteki bakanların tek tek meclis çoğunluğunun oyunu alarak seçilmesi gerekiyordu. Bu da uzun zaman ve alıyor ve çeşitli karışıklıklara neden oluyordu. 

          13 Ekim 1923’te Anayasaya ek madde konularak Ankara Türkiye’nin Başkenti olarak kabul edildi.

          23 Ekim’de boşalan Meclis İkinci Başkanlığı ve İçişleri Bakanlığı görevleri için, Mecliste oylama yapıldı. Adaylar konusunda Parti grubu ile Mustafa Kemal arasında anlaşmazlık çıktı.

          25 Ekim’de Mustafa Kemal Bakanlar kurulunu toplayarak, kabine üyelerinin istifasını istedi.

          27 Ekim’de Başbakan Ali Fethi Okyar ve diğer bakanlar istifalarını sundular.

          Kabineyi seçmekle yükümlü olan Meclis yeni liste üzerinde anlaşmaya varamayınca, Hükümet bunalımı doğdu.

          Bir Anayasa sorununun ortaya çıkardığı bunalım Mustafa Kemal’e yeni adım atmak fırsatını verdi.

          Yeni TBMM içindeki karşı grup günden güne güçleniyordu. Bunlar doğrudan Mustafa Kemal’e saldırmaya cesaret edemiyorlar, Vekiller Kurulu Başkanı’nı hırpalıyorlardı.

          Sonuçta Ali Fethi Bey görevden çekildi. Anayasaya göre Bakanların meclis tarafından teker, teker seçilmesi gerekiyordu. Meclis içinde siyasal çatışma öyle bölünmelere yol açmıştı ki, hiçbir bakan adayı yeterli oyu alamıyordu.

          Mustafa Kemal, bu durumdan yararlandı. 27 Ekimde başlayan bunalım sürerken, 28 Ekim akşamı, İsmet Paşa ve bir kısım arkadaşlarını Çankaya’da toplantıya çağırdı. Ve yarın “Cumhuriyeti İlan edeceğiz” diyerek kararını açıkladı.

           Misafirlerin ayrılmasından sonra; İsmet Paşayı alıkoydu. Birlikte “Teşkilatı Esasiye Kanununda” gerekli değişiklikleri sağlayacak önergeyi hazırladılar.

          Ertesi gün parti grubunda, yapılan toplantıda, Mustafa Kemal, Genel Başkan olarak; “Hükümet bunalımının mevcut sistemden kaynaklandığını, bunun çözümünün istikrarlı bir sistemde olduğunu belirttikten” sonra, değişiklik önergesini okuttu:

1.     Türkiye’nin Hükümet şekli cumhuriyettir.

2.    Türkiye Devleti, TBMM tarafından idare olunur.

3.    Türkiye Devleti; hükümetin bölündüğü idare şubelerini icra vekilleri vasıtasıyla idare eder.

          Bu önerge parti toplantısında tartışıldı. TBMM’nin aynı akşam (29 Ekim 1923) saat 18.45’te toplandı.

           29 Ekim’de TBMM tarihi günlerinden birini yaşadı. Önemli tartışmalar oldu. Milletvekillerinin çoğu, bunalımdan kurtulmanın tek yolunun Cumhuriyetin ilanı olduğunda birleştiler. Buna karşı çıkmak isteyenler de Mustafa Kemal’in kesin kararını bildiklerinden seslerini yükseltemediler. 20.30’da “Yaşasın Cumhuriyet”  sesleri arasında Cumhuriyet İlan olundu.

          Mustafa Kemal, oybirliği ile Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhuriyetin ilanı, aynı gece yurdun her yerine bildirildi. Her ilde yüz bir kez top atılarak, bu önemli olay kutlandı.

          Cumhuriyetin ilanı ile Yeni Türk Devletinin şu önemli sorunları çözümlenmiştir:

          A. Yeni Türk Devletinin adı konulmuş, böylece de devlet rejiminin nasıl olacağı konusundaki tartışmalar sona ermiştir.

          B. Cumhur Başkanının seçilmesiyle de  “Devlet Başkanlığı ” sorunu kesin olarak çözüme kavuşturulmuştur.

          C. Hükümet kurma biçimi değişti. Böylece; “TBMM Hükümetleri Dönemi” sona ermiş, ”Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi” başlamıştır.

          D. Saltanatın geri getirilmesi umudunu taşıyanlar, umutlarını büyük ölçüde yitirmişlerdir.

          Cumhuriyet tepki değil, genel kabul gördü. Sevinçle karşılandı. Buruk olanlar, İstanbul basını, Rauf Bey ve çevresiydi. Cumhuriyet konusu Halk Fırkası Grubu ve TBMM’de yani yetkili organlarda görüşülüp, karara bağlanmıştı, ama Rauf Bey, kendisine danışılmadığından ve işin aceleye getirildiğinden yakınıyordu.

          Cumhuriyetin ilanı, Mustafa Kemal’in Anayasal ve siyasi konumunu, daha da güçlendirdi. Kendisi zaten; TBMM Başkanı, Başkomutan, Birinci Grup ve sonra da Halk Fırkası genel başkanı idi. Şimdi Cumhurbaşkanı seçilmekle, Devlet Başkanı yetkilerini de kazanmış bulunuyordu.

          Artık Başbakanı da seçip atayabilecekti.

          Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçilince; Başbakanlık görevini İsmet Paşa’ya verdi. Muhafazakâr (Rauf Bey) ve Liberal (Ali Fethi Bey) kişilerden sonra, bu seçim; Köktenci (Radikal) bir tercih anlamı taşımaktaydı. Ve hızlı değişimlerin olacağını göstermekteydi. Ayrıca İsmet paşa, diğerlerine göre Mustafa Kemal’e daha yakın duruyordu. Onun kurduğu Hükümet, TBMM’de görüşmesiz ve oy birliği ile “Tasvip” aldı. Ve Cumhuriyetin ilk Bakanlar Kurulu oluştu.

       Cumhuriyetimizin Kuruluşunun 90. yılında; başta Mustafa Kemal ATATÜRK olmak üzere tüm emeği geçenleri sevgi, saygı ve minnetle selamlıyorum…